Vertrouwen

Willem Böttger:
“Vertrouwen wordt alleen gekweekt door veel met elkaar samen op te trekken, elkaar veel en vaak te ontmoeten en samen dingen te doen. De mens achter het bedrijf leren kennen.”

Jack Smit:
“Vertrouwen opbouwen heeft tijd nodig. We hebben bijvoorbeeld door Groot Composiet een aantal ondernemers leren kennen waar niet direct samenwerking mee mogelijk was, maar waar we wel contact mee hebben gehouden en info mee zijn blijven uitwisselen, en dat begint nu langzaam tot samenwerking te komen. Een andere goede manier is samenwerken op een project waar je apart niet toe in staat zou zijn geweest. Zo hebben we met onze overburen samengewerkt, ook een composietbedrijf, om de beplating van de Phileas bus in Eindhoven te produceren waar zij voor gevraagd waren. Onze buren hadden echter geen middelen om seriematig te produceren, wij wel en zo zijn we samen gaan werken. Dat heeft vertrouwen helpen opbouwen in de samenwerking en zo konden we later makkelijker nieuwe opdrachten samen oppakken.”

Ingrid Schipperen:
“Vertrouwen moet groeien, dat is een proces dat je niet kunt versnellen en niet kunt overslaan. Daarnaast blijft er altijd de noodzaak afspraken te maken.”

Martijn Verwoerd:
“Ik start een samenwerking met vertrouwen. Maar daarnaast moet je ook kritisch zijn en afspraken maken over financiën (de verdeling van kosten en opbrengsten) en intellectueel eigendom.”

Frits de Vos:
“We hebben met een aantal partners gezamenlijk gewerkt aan het behalen van een ISO certificering. ISO lijkt zakelijk en rationeel en is daardoor wellicht een ‘laagdrempelig’ project, maar in feite raakt het aan de kern van je bedrijf.

In het kader van het ISO-project heb ik vijf sessies georganiseerd bij steeds een ander deelnemend bedrijf. De sessies werden geleid door een extern expert.
De eerste en de tweede sessie hadden missie, visie en strategie als onderwerp. Deze vond ik het interessants. De deelnemers stelden zich daar kwetsbaar op en dat doet vertrouwen groeien. Dit werd ook bewerkstelligd door:

• De samenwerking tussen de extern expert en mijzelf. Ik speelde advocaat van de duivel en maakte daarmee de scepsis die de deelnemers hadden, bespreekbaar.
• De goede sfeer die de gastheer creëerde
• De samenstelling van de groep, de deelnemers hadden zich vrijwillig aangemeld.
• De onbevangeheid en openheid van enkele van de deelnemers die de anderen daarin meenamen.
• Het gezamenlijk doel
• De hoge frequentie van bijeenkomsten”

Adriaan Beukers: “Vertrouwen groeit door “Spirit” te creëren: samen om de tafel zitten en informatie uitwisselen. Die bestaan uit succesverhalen in de buurt. Daarbij is geschiedenis nodig, want ‘wat de boer niet kent dat eet hij niet’.”

 

Colette van der Ree: “Of je nu begint vanuit een situatie van wantrouwen of vanuit gebrek aan vertrouwen door onbekendheid met elkaar: praten over hoe vertrouwen kan worden gewonnen is een essentieel proces. Benoemen kan al genoeg zijn. Zo hebben we in ons project een proces gelanceerd waarin iedereen op plenaire vergaderingen en via email tussendoor een discussie kon voeren over de kernwaarden die ze bij alle deelnemers wilden zien om met vertrouwen in een open innovatie proces te kunnen stappen. Wat bleek was dat wanneer je een proces ingaat om een samenwerkingscontract op te stellen, je het contract op het einde niet meer nodig zal blijken te hebben, en wanneer je het wel nodig hebt, zal het open innovatieproces tussen die partijen waarschijnlijk niet heel soepel lopen.”

Succesvolle innovatieallianties worden gekarakteriseerd door een sterk onderling vertrouwen (More, Spekman, 1994). Vertrouwen is belangrijk om de continuïteit van een samenwerking te waarborgen (Sherman, 1992) en om te zorgen dat know-how (‘tacit knowledge’) wordt gedeeld en dat partners gezamenlijk meer risico durven te nemen (Molina-Morales, 2011). Bovendien is er een trade-off tussen vertrouwen en controle: bij een hoger vertrouwen is er minder monitoring van activiteiten en afspraken nodig (Molina-Morales, 2011). Vertrouwen kan vanuit verschillende invalshoeken worden benaderd en wordt op diverse manieren gedefinieerd.

• Uitwaarts: het soort vertrouwen dat je in anderen stelt
• Inwaarts: de manier waarop indrukken binnenkomen en vertrouwen tot stand komt
• De groei van vertrouwen

Uitwaarts

Klein Woolthuis (1999) noemt vier typen vertrouwen die men in anderen kan stellen.  Het vertrouwen in elkaar wordt groter wanneer er meerdere typen van onderstaande vormen van vertrouwen gelijktijdig voorkomen:

• Vertrouwen: loyaliteit en eerlijkheid van een persoon of partij
• Betrouwbaarheid: de verwachting dat een ander zijn beloftes nakomt, gebaseerd op voldoende kennis en kunde
• Vertrouwdheid: uit eerdere ervaringen kent men elkaar en elkaars werkwijze
• Geleend vertrouwen: de persoon of partij is aangeraden door een ander

Inwaarts

Er zijn drie vormen van inwaarts vertrouwen:

• initieel (indruk, karaktertrek)
• cognitief (op basis van specifieke capaciteiten, reputatie, etc.)
• affectief (‘klik tussen mensen’)

Elke vorm kan anders gestimuleerd worden. Affectief door bijvoorbeeld een borrel te organiseren, cognitief door een bedrijfspresentatie te geven (Klein Woolthuis, 1999).

Groei

Vanzelfsprekend is vertrouwen geen statische factor. Vertrouwen moet en kan groeien en daar is tijd voor nodig. Jansen (2004) maakt een onderscheid tussen twee fasen en soorten vertrouwen:

• Calculatief vertrouwen: Vertrouwen gebaseerd op rationaliteit of cognitie (afspraken, overeenkomstige (economische) doelen) en betrouwbaarheid waarin valide informatie zoals reputatie en diploma’s een rol spelen
• Relationeel vertrouwen: Vertrouwen gebaseerd op emotie, affectie, indruk en ‘geloof in positieve intenties’.

Figuur 9.1: Veranderend type vertrouwen over de tijd heen

Figuur 9.1 geeft weer wanneer welk soort vertrouwen de hoofdrol speelt. Tijdens (1) de kennismaking is de sfeer informeel (samen koffie drinken) en is het relationeel vertrouwen van belang. Tijdens (2) de bevestiging worden er concreet afspraken gemaakt en is het calculatief vertrouwen hoog. Tijdens (3) de uitvoer- en afsluitingsfase schuift het vertrouwen weer naar relationeel.

Deze drie fasen hangen sterk samen met de vormen van vertrouwen die Klein Woolthuis (1999) onderschreef (initieel, cognitief, affectief), maar in dit geval zijn ze gekoppeld aan tijd.

Het voordeel van relationeel of affectief vertrouwen is dat er sprake is van lagere transactiekosten, omdat er minder controle en overleg nodig is om de zekerheid te hebben dat beide partijen de afgesproken taken volbrengen.

Hoewel vertrouwen in het gros van de literatuur het uitgangspunt is voor het succes van innovaties, geeft Huggins (2010) aan dat samenwerking ook mogelijk is zonder vertrouwen. Hij maakt een onderscheid tussen netwerk kapitaal en sociaal kapitaal. Netwerk kapitaal is gebaseerd op economische rationaliteit en is een eigenschap van een bedrijf. Sociaal kapitaal is gebaseerd op sociale rationaliteit en is een eigenschap van mensen. Volgens Huggins (2010) bestaat samenwerking in open-innovatietrajecten uit verbindingen tussen bedrijven met een economisch uitgangspunt. Vertrouwen zou geen rol hoeven spelen wanneer bedrijven onderling overeenkomsten kunnen sluiten die zijn gebaseerd op economische belangen van het bedrijf. Dit werkt wellicht echter alleen wanneer  bedrijven in zekere zin ook het uitgangspunt van economische rationaliteit hebben (Hoekstra, 2011).

Iyer et al. (2005) plaatsen daarbij als kanttekening dat deze manier van samenwerking weliswaar eenvoudiger te managen is, maar dat het opbouwen van sociaal kapitaal een duurzamere relatie creëert voor de langere termijn en het uitwisselen van kennis eenvoudiger maakt.